Αναρίθμητες φωτογραφίες κάνουν τον γύρω του κόσμου με την καλντέρα της Σαντορίνης, ιδιαίτερα το δειλινό της. Θέλαμε να βιώσουμε αυτή τη μοναδική εμπειρία εναλλακτικά.
Αποφασίσαμε να περπατήσουμε από τα Φηρά, πάνω στο φρύδι του γκρεμού, που κατηφορίζει απότομα ως τη θάλασσα από ύψος έως 300 μ., και να φτάσουμε στην Οία, την ώρα που ο οικισμός έχει την τιμητική του, στη δύση. Σημείο εκκίνησης ο σταθμός του τελεφερίκ...
Από εκεί λοιπόν στενό καλντερίμι διασχίζει, με κατεύθυνση βορειοδυτική, τα Φηρά και περνά από το Φηροστεφάνι. Εκεί επισκεφτήκαμε το γυναικείο ορθόδοξο μοναστήρι του Αγίου Νικολάου, που ιδρύθηκε στα 1651 από την οικογένεια Γκύζη. Το καθολικό της μονής είναι τρισυπόστατο, αφού καθένα από τα τρία παρεκκλήσια είναι αφιερωμένο σε διαφορετικό Άγιο. Το ξυλόγλυπτο τέμπλο προσδίδει μια κατανυκτική ατμόσφαιρα που σε προδιαθέτει να προσευχηθείς. Αφού προσκυνήσαμε τη βυζαντινή εικόνα του Αγίου Νικολάου συνεχίσαμε για Ημεροβίγλι, που απέχει 2 χλμ. από τα Φηρά και είναι χτισμένο στο υψηλότερο σημείο του γκρεμού της καλντέρας. Όπως μαρτυρά η ονομασία του, στα χρόνια που η πειρατεία έπληττε το Αιγαίο από αυτό το σημείο οι κάτοικοι έβλεπαν πρώτοι αν πλησίαζαν πειρατές. Δεν μπορείς να μην κάνεις συχνές στάσεις να θαυμάσεις τη θέα στην καλντέρα, τα ποικίλα χρώματα του γκρεμού που μαρτυρούν τη δράση του ηφαιστείου και τα λευκά σπίτια να κρέμονται στριμωγμένα. Αριστερά μας διακρίναμε τα απομεινάρια του οχυρωμένου οικισμού στον απόκρημνο βράχο του Σκάρου, που υψώνεται απειλητικά πάνω από τη θάλασσα. Αποτελούσε το σημαντικότερο καστέλι της Θήρας στα χρόνια της Φραγκοκρατίας. Επιθυμώντας να πάρουμε μια μικρή γεύση από εκείνη την εποχή κάναμε μια παράκαμψη από το καλντερίμι και, ακολουθώντας ένα στενό μονοπάτι με σκαλιά, που αλλού ήταν ανηφορικό και αλλού κατηφορικό, σε ένα δεκάλεπτο φτάσαμε στον Σκάρο. Η άποψη της καλντέρας από αυτό το σημείο μοναδική και πραγματικά μας αντάμειψε για τον κόπο μας.
Στα δυτικά της απλώνεται η περίφημη καλντέρα, στο κέντρο της οποίας δεσπόζει το ηφαίστειο. Εκεί που τα αβαθή νερά συναντούν τη σπαραγμένη στεριά βρίσκεται και το λιμάνι της, ο Αθηνιός. Τα λευκά σπίτια και τα υπόσκαφα στα Φηρά, πρωτεύουσα του νησιού, στο Φηροστεφάνι, στο Ημεροβίγλι και πιο πέρα στην Οία σαν μια λευκή δαντέλα στολίζουν την κορυφή του γκρεμού που υψώνεται πάνω από την καλντέρα. Οικισμοί που προσφέρουν υπέροχη πανοραμική θέα. Καθώς το έδαφος χαμηλώνει προς το εσωτερικό του νησιού, το βλέμμα τραβούν οι διάσημοι αμπελώνες, που έχουν περιοριστεί με την τουριστική ανάπτυξη, ανάμεσα σε παραδοσιακούς οικισμούς. Στα ανατολικά, όπου βρίσκεται και το αεροδρόμιο, από τον βορρά ως τον νότο μαύρες, κόκκινες και λευκές παραλίες, έργο του ηφαιστείου, περιμένουν να βουτήξουμε στα νερά τους.
Προς τον νότο ερείπια οικισμών μαρτυρούν την προϊστορική και ιστορική ακμή του νησιού. Σ’ αυτή την έκταση των 75 περίπου τ.χλμ. απλώνεται ένα από τα νοτιότερα νησιά των Κυκλάδων, με τόση ποικιλία στο τοπίο, που δεν μας άφησε να νιώσουμε μονοτονία ούτε λεπτό.
Το εκκλησάκι της Θεοσκέπαστης στη πίσω μεριά του Σκάρου απάλυνε με το λευκό του χρώμα το άγριο παράστημα του Σκάρου.
Επιστροφή στο καλντερίμι. Καθώς ο ήλιος ταξίδευε μαζί μας προς τη δύση έδινε όλο και πιο ζεστά χρώματα στην καλντέρα και στους οικισμούς της, που σιγά σιγά έδωσαν τη θέση τους στο κόκκινο και μετά μαύρο βουνό. Στη διαδρομή συναντήσαμε και εκκλησάκια που αξίζει να επισκεφτείτε. Το έδαφος σε ορισμένα σημεία χρειαζόταν προσοχή γιατί γλιστρούσε. Κάποια στιγμή εγκαταλείψαμε την καλντέρα και αναγκαστήκαμε να περπατήσουμε στον ασφαλτόδρομο για 300 μ. όπου συναντήσαμε και μια καντίνα. Εφοδιαστήκαμε με φρέσκο νερό και ακολουθήσαμε το μονοπάτι που ξεκινούσε από το πλάι της. Προχωρούσαμε σε ανηφορική ατραπό που κοιτούσε προς το εσωτερικό του νησιού. Πιο πάνω βρεθήκαμε να έχουμε στα αριστερά μας την καλντέρα και στα δεξιά τον κάμπο που φτάνει μέχρι πέρα στο Καμάρι. Ο ήλιος πλησίαζε την Οία. Ανοίξαμε το βήμα μας, αν και ανηφόρα, και σύντομα φτάσαμε στο ξωκλήσι του Προφήτη Ηλία της Οίας, στην κορυφή του Μαύρου βουνού. Από εκεί η θέα του οικισμού και της Θηρασίας, που τόση ώρα κρύβονταν πίσω από το βουνό, μας έκανε να ξεχάσουμε για λίγο την κούραση της ανηφόρας. Ο ήλιος, που βέβαια δεν σταματάει με τίποτα τη δική του διαδρομή, ζωγράφιζε… Αρχίσαμε πια προς το τέλος να κατηφορίζουμε το μονοπάτι που τώρα πλαισιωνόταν από ξερολιθιές. Οι εναλλαγές του χρώματος του εδάφους έκαναν πολύ ενδιαφέρουσα όλη τη διαδρομή. Πριν μπούμε στην Οία, περάσαμε από το εργοστάσιο της αφαλάτωσης και σε πέντε λεπτά βρεθήκαμε μέσα στον οικισμό. Τριγυρίσαμε στα πλακόστρωτα καλντερίμια θαυμάζοντας τα παλιά υπόσκαφα σπίτια, τις εκκλησίες, το λευκό μαζί με το γαλάζιο και την ώχρα να συνθέτουν μια ανεπανάληπτη ομορφιά. Σίγουρα από τα πιο πολύχρωμα χωριά του νησιού. Ακολουθώντας και εμείς το πλήθος κατευθυνθήκαμε στον Γουλά της Οίας για να αποχαιρετήσουμε τον συνοδοιπόρο μας ήλιο, που τόσα μοναδικά ολοκληρώνει το ταξίδι του. Γαντζωμένοι κοιτάζαμε την πύρινη πια μπάλα, που, καθώς βουτούσε στη θάλασσα, το Αιγαίο έμοιαζε να παίρνει φωτιά. Η διαδρομή μας κράτησε περίπου 3 ώρες, ενώ οι εικόνες που μας πρόσφερε η πεζοπορία στην ωραιότερη καλντέρα του κόσμου θα μείνουν για πάντα χαραγμένες στη μνήμη μας.
Περπατώντας στο χείλος του ομορφότερου γκρεμού...
Δεν θα μπορούσε να λείψει από τις εξορμήσεις μας το ηφαίστειο. Και η Σαντορίνη σε ηφαιστειακές δραστηριότητες οφείλει την ύπαρξή της. Άλλωστε τα χρώματα του εδάφους της το μαρτυρούν. Κατεβήκαμε από τα Φηρά στο Μέσα Γιαλό. Συνοδοιπόροι μας τα γαϊδουράκια, που ανεβοκατεβαίνουν αδιάφορα καθημερινά τα σκαλιά, μεταφέροντας κόσμο στο Παλιό Λιμάνι.
Βέβαια υπάρχει και πιο σύγχρονος τρόπος, το τελεφερίκ. Εμείς για να κάνουμε ένα ζέσταμα προτιμήσαμε την κατάβαση με τα πόδια, που διήρκεσε 20 λεπτά. Επιβιβαστήκαμε σε ένα σκάφος με προορισμό τη Ν. Καμένη. Καθώς πλέαμε στα αβαθή νερά της καλντέρας βλέπαμε μπροστά μας ένα τεράστιο όγκο σκουρόχρωμου υλικού, λάβα που ξεχύθηκε από τα έγκατα της γης, τη Ν. Καμένη. Δέσαμε στον όρμο της, όπου τα πρασινωπά νερά έχουν δώσει το χρώμα της σκουριάς στο τμήμα της στεριάς που βρέχουν. Με ξεναγό τον Κώστα Παπαδημητρόπουλου της δημοτικής επιχείρησης πολιτιστικής και τουριστικής ανάπτυξης δήμου Θήρας, που επιστατεί τον χώρο, ανηφορίσαμε το μονοπάτι που περνά από το χείλος των κρατήρων, που κατά καιρούς έχουν προκαλέσει εκρήξεις, πατώντας πάνω στη λάβα που έχει πετρώσει. Τριγύρω… κρανίου τόπος. Το σκούρο κυριαρχεί παντού εκτός από κάτι άνθη που το κοκκινωπό χρώμα τους σε παραπέμπει στη λάβα που έτρεχε τον καιρό των εκρήξεων. Από την κορυφή του θόλου της μικρής Καμένης, το παλαιότερο τμήμα της Ν. Καμένης, γυρνώντας το βλέμμα προς τα πίσω διακρίνεις τη σπαραγμένη Σαντορίνη και το λευκό στο χείλος του γκρεμού έρχεται σε πλήρη αντίθεση με το σκούρο των πετρωμάτων που σε περιβάλλουν. Φτάνοντας στη κορυφή του θόλου του Γεωργίου Α’, το υψηλότερο σημείο της Ν. Καμένης (127 μ.) διακρίνεται η Π. Καμένη. Ανάμεσα στις δύο Καμένες, οι Θερμές Πηγές, όπου τα πρασινωπά νερά έχουν θερμοκρασία 30-35οC λόγω του θειαφιού αποτελούν ένα εναλλακτικό προορισμό για μπάνιο. Το σκούρο χρώμα της πετρωμένης λάβας στα σημεία από όπου έβγαναν υδρατμοί ήταν άσπρο και κίτρινο. Σε κάποια άλλα πάλι ενωμένες μαύρες μπάλες πετρωμένης λάβας ορθώνονταν μπροστά μας σαν ένα τεράστιο σφουγγάρι. Τα χρώματα αλλού πιο ανοιχτά αλλού πιο σκούρα καθώς οι λάβες κυμαίνονται από το 1570 έως το 1950. Επιστρέψαμε στον όρμο από το ευδιάκριτο μονοπάτι έχοντας περπατήσει σχεδόν 1 ώρα ανάμεσα σε κρατήρες και λάβες πάνω σ’ ένα μνημείο ιδιαίτερου φυσικού κάλους, στη νεότερη ηφαιστειακή χέρσο της Ανατολικής Μεσογείου. Σ’ όλη τη διάρκεια της πορείας η απόκοσμη φυσική ομορφιά του τοπίου και η μυρωδιά του θειαφιού που πλανιόταν στον αέρα δημιουργούσε την κατάλληλη ατμόσφαιρα ώστε με όλες τις αισθήσεις να ανατρέχουμε νοερά σε εκείνες τις στιγμές που διαμορφωνόταν τούτος ο τόπος. Τελικά συνειδητοποιείς πόσο αδύναμος είναι ο άνθρωπος μπροστά στα στοιχεία της φύσης.
Παρακολουθώντας την καταστροφική μανία της φύσης
Οι συχνές ηφαιστειακές εκρήξεις εκατομμύρια χρόνια πριν είχαν ως αποτέλεσμα να αναδυθούν από τον βυθό κρατήρες που ενώθηκαν με νησίδες που προϋπήρχαν. Καθώς οι εκρήξεις ηρέμησαν, το νησί απέκτησε ζωή. Γύρω στα 1650 το ηφαίστειο ξαναζωντανεύει και δίνει τη σημαντικότερη δράση του θάβοντας και τον κορυφαίο πολιτισμό που άκμαζε τότε. Η καλντέρα δεν είναι παρά η θάλασσα που εισόρμησε στο κενό που δημιουργήθηκε, όταν από την εκτίναξη υλικών από τον κώνο σχηματίστηκε μεγάλο κενό στο εσωτερικό του ηφαιστείου. Το κεντρικό τμήμα το νησιού καταποντίστηκε σχηματίζοντας το νησιωτικό σύμπλεγμα της Σαντορίνης, Θήρα, Θηρασία, Ασπρονήσι. Κατόπιν, κατά περιόδους το ηφαίστειο συνέχιζε να αναβλύζει λιωμένο πέτρωμα στην καλντέρα. Σταδιακά, λοιπόν, από το 1600 ως το 197 π.Χ. αναδύθηκαν η Παλαιά και Νέα Καμένη. Το 197 π.Χ. καταγράφεται από τον Στράβωνα η πρώτη χέρσα δράση. Από τότε μέχρι τις μέρες μας έχουν καταγραφεί 8 εκρήξεις, χωρίς να προκαλέσουν σοβαρά προβλήματα στους κατοίκους που έχουν μάθει να νιώθουν τη γη να πάλλεται χωρίς να φοβούνται. Σήμερα το ηφαίστειο στις Καμένες βρίσκεται σε κατάσταση ηρεμίας.
Μια μικρή γεύση από ενδοχώρα...
Εκτός από τους γνωστούς οικισμούς που είναι σκαρφαλωμένοι στο χείλος του γκρεμού και αποτελούν αγαπημένο τόπο διαμονής για την υπέροχη θέα προς την καλντέρα, υπάρχουν και άλλοι παραδοσιακοί οικισμοί, λιγότερο τουριστικοί, στην ενδοχώρα, που αξίζει να επισκεφτείτε. Στο Εμπορειό ο επιβλητικός Γουλάς και στον Πύργο, που απλώνεται στην πλαγιά μικρού λόφου, το μεσαιωνικό καστέλι με τα δαιδαλώδη καλντερίμια θα σας ταξιδέψουν νοερά στα χρόνια της Φραγκοκρατίας. Στον Πύργο εκτός από την περιήγηση στον οχυρό οικισμό και στο πιο σύγχρονο τμήμα του χωριού με τα παραδοσιακά νησιώτικα σπίτια και τα γραφικά καλντερίμια, ξεκινά μονοπάτι για την κορυφή του Προφήτη Ηλία, όπου βρίσκεται και το ομώνυμο μοναστήρι χτισμένο μεταξύ 1711 και 1724. Η διαδρομή ξεκινά από την πλατεία του χωριού του Πύργου είτε από τον ασφαλτόδρομο είτε από τον παλιότερο δρόμο με τα σκαλοπάτια και διαρκεί περίπου δύο ώρες. Ζήσαμε ένα ηλιοβασίλεμα έξω από τη μονή του Προφήτη Ηλία, μακριά από την πολυκοσμία της Οίας, που θα μας μείνει αξέχαστο. Από το υψηλότερο σημείο του νησιού (567μ. υψόμετρο) το βλέμμα ταξίδευε δυτικά, όπου κυριαρχεί η καλντέρα, μετά ανατολικά, στον κάμπο με τους αμπελώνες, στην προέκταση του οποίου οι παραλίες σμίγουν με το Αιγαίο, και τέλος νότια στον Φάρο, παρακολουθώντας τον χρωστήρα της φύσης να λούζει όλο το νησί στα χρώματα της δύσης.
Το ταξίδι του χρόνου στη Σαντορίνη είναι μεγάλο...
Ίχνη ανθρώπινης δραστηριότητας βρίσκουμε από τις αρχές του Πρωτο- κυκλαδικού Πολιτισμού (3200-2000 π.Χ.). Ο σπουδαίος προϊστορικός οικισμός το Ακρωτήρι, όπως μαρτυρούν τα ευρήματα, θάφτηκε κάτω από παχιά στρώματα λάβας, με έκρηξη του 1650 π.Χ. Μετά την καταστροφή, ο Ηρόδοτος αναφέρει ότι ήρθαν στο νησί οι Φοίνικες, που χάρη στη ομορφιά του το ονόμασαν Καλλίστη. Γύρω στα 1115 π.Χ. ο Θήρας μαζί με Λακεδαιμόνιους φτάνουν στο νησί και το μετονομάζουν σε Θήρα. Τον 9ο αιώνα η Θήρα ως δωρική αποικία πια έχει για κέντρο της τον περίφημο οικισμό στο Μέσα Βουνό, ενώ τον 6ο αιώνα κόβει δικό της νόμισμα. Αργότερα περνά στα χέρια των Μακεδόνων. Στα ελληνιστικά χρόνια βρίσκεται υπό την κυριαρχία των Πτολεμαίων, ενώ κατά τη Ρωμαϊκή εποχή υπάγεται στην επαρχία της Ασίας. Κατά τη Βυζαντινή περίοδος ανήκει στο θέμα του Αιγαίου Πελάγους. Ο χριστιανισμός διαδόθηκε γύρω στον 3ο αιώνα. Η ύπαρξη παλαιοχριστιανικών βασιλικών στο νησί επιβεβαιώνει την ακμή του χριστιανισμού την παλαιοχριστιανική περίοδο. Το 1153 συναντάμε σε αραβικά γραπτά την επωνυμία Σαντορίνη. Την ονόμασαν μάλλον έτσι οι Σταυροφόροι από το εκκλησάκι της Αγίας Ειρήνης. Από το 1207 το νησί περνά μια στην οικογένεια του Σανούδου και μια στους Βαρότσι. Το 1487 η Σαντορίνη προσαρτάται στη Βενετία και γίνεται προσπάθεια προσέλκυσης στον Καθολικισμό. Οι πολλές εκκλησίες που υπάρχουν στο νησί μαρτυρούν την αντίδραση των ορθοδόξων απέναντι στους καθολικούς Ενετούς. Κατά τη Φραγκοκρατία η πειρατεία οδήγησε στην κατασκευή των Γουλάδων (πολυώροφοι ορθογώνιοι αμυντικοί πύργοι) των Βιγλών (μικροί πύργοι στις ακτές) και των Καστελιών (μεγάλοι οχυρωμένοι οικισμοί). Σε όλο το νησί υπάρχουν στις μέρες ερείπια αυτών των κτισμάτων. Το 1579 το νησί κυριεύεται από τους Τούρκους που παραχωρούν μια σχετική αυτονομία. Στα τέλη του 18ου αιώνα και αρχές 19ου η ναυτιλία ανθεί, γιατί οι ντόπιοι εμπορεύονται τα γνωστά προϊόντα της θηραϊκής γης. Η ευμάρεια της εποχής καθρεφτίζεται στα αρχοντικά και τα καπετανό- σπιτα που σώζονται στους οικισμούς της Σαντορίνης. Με την έκρηξη της Επανάστασης το 1821 παραχωρεί τον στόλο της στον Αγώνα, ενώ το 1832 η Σαντορίνη αποτελεί μέλος του νεοσύστατου ελληνικού κράτους. Στα 1956 τον οικονομικό μαρασμό, που έχει επέλθει με την εμφάνιση των ατμοκίνητων πλοίων από τα τέλη του 19ου αι., έρχεται να συμπληρώσει σεισμός, από τον οποίο καταστράφηκαν ολόκληρα τμήματα οικισμών. Από το 1970 και μετά το νησί σημειώνει σημαντική τουριστική ανάπτυξη και έχει αναγνωριστεί ως ένα από τα ομορφότερα νησιά του κόσμου.
Εν κατακλείδι...
Ένα μοναδικό νησί που υπέστη τόσες και τέτοιες κοσμογονικές αλλαγές μέχρι να πάρει τη σημερινή του μορφή δεν μπορεί να μας αφήσει αδιάφορους. Πόσω μάλλον όταν αυτές έχουν αφήσει τα σημάδια τους στο πέρασμα των χρόνων καλώντας μας να τα γνωρίσουμε. Ένα ηφαίστειο που έσπειρε τέτοια καταστροφή αλλά δημιούργησε την Καλλίστη των νήσων αξίζει τον θαυμασμό μας. Όπως τον αξίζουν και οι άνθρωποι που κατάφεραν όχι απλώς να επιβιώσουν αλλά και συμφιλιωθούν με τον φόβο του ηφαιστείου δημιουργώντας ένα μοναδικό πολιτισμό από το μακρινό παρελθόν ως τις μέρες μας.
“Ένα μυστήριο καλύπτει αυτό το σπαραγμένο νησί, που δεν σε αφήνει αδιάφορο.
Θες να το ψηλαφήσεις… “
Κείμενο & Φωτογραφίες: Α. Αθανασοπούλου & Δ. Σταματόπουλος
