Άλογο και άνθρωπος, μια συνάντηση που οι απαρχές της χάνονται στα βάθη του χρόνου. Μια σχέση που άλλαξε τη ροή της ιστορίας, καθώς επηρέασε πολυεπίπεδα την πρόοδο και την εξέλιξη του ανθρώπινου πολιτισμού.
Κείμενο: Όλγα Βιτούλα
Οι χώροι που θεωρούμε την παρουσία του αλόγου φυσική είναι οπωσδήποτε πολλοί: αθλητισμός, τέχνη, τουρισμός, εμπόριο, μόδα, φωτογραφία, εργασίες υπαίθρου και ούτω καθεξής. Πώς θα μας ακουγόταν όμως αν συναντούσαμε το άλογο στο χώρο της θεραπευτικής, και μάλιστα με το να κατέχει όχι έναν οποιοδήποτε ρόλο, αλλά αδιαφιλονίκητα και δικαιωματικά αυτόν του πρωταγωνιστή;
ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ ΙΠΠΑΣΙΑ ΚΑΙ ΙΠΠΟΘΕΡΑΠΕΙΑ
-Η θεραπευτική ιππασία είναι μια δραστηριότητα η οποία χρησιμοποιεί την κίνηση του αλόγου για να βελτιώσει νευρολογικές και αισθητηριακές δυσλειτουργίες σε ασθενείς με κινητικά και νοητικά προβλήματα.
-Η ιπποθεραπεία είναι το πιο εξειδικευμένο κομμάτι της θεραπευτικής ιππασίας, καθώς πρόκειται για μια φυσικοθεραπευτική ή εργοθεραπευτική πράξη, η οποία χρησιμοποιεί την κίνηση του αλόγου ως μέρος ενός ολοκληρωμένου θεραπευτικού προγράμματος για να πετύχει λειτουργικά αποτελέσματα.
Σύντομη Ιστορική Αναδρομή
Η πρώτη αναφορά στα οφέλη της ιππασίας γίνεται από τον Ιπποκράτη τον 4ο αι. π.Χ. Πολύ αργότερα, το 1569, ο Ιταλός γιατρός Mercurialis στο βιβλίο του «Η Τέχνη της Γυμναστικής», αναφέρεται στα οφέλη της ιππασίας για το ανθρώπινο σώμα, ενώ το 1780 ο Γάλλος γιατρός Tissot στο βιβλίο του «Φαρμακευτική και Χειρουργική Γυμναστική» αναφέρει το βάδισμα του αλόγου ως το πιο ευεργετικό για το ανθρώπινο σώμα.
Στην Αγγλία η χρήση των αλόγων ως θεραπευτικό μέσο ξεκίνησε κατά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, όπου χρησιμοποιήθηκαν τα άλογα για την αποκατάσταση τραυματισμένων στρατιωτών, στο Νοσοκομείο της Οξφόρδης. Εν συνεχεία στους Ολυμπιακούς αγώνες του Ελσίνκι το 1952, η Δανέζα Liz Hartel, πάσχουσα από πολιομυελίτιδα, κέρδισε το χάλκινο μετάλλιο στην ιππική δεξιοτεχνία. Το γεγονός αυτό υπήρξε η αφετηρία για να ξεκινήσει η ίδια, μαζί με τη φυσικοθεραπεύτριά της Ulla Harpoth, τη χρήση του αλόγου ως θεραπευτικό μέσο.
Το 1969 με την ίδρυση του οργανισμού «The British Riding for the Disabled Assoication of Chartered Physiotherapists (RDA)» στην Ευρώπη και του «The North American Riding for the Handicapped Association (NARHA)» στην Αμερική, άρχισαν και οι πρώτες επιστημονικές μελέτες για τα οφέλη της θεραπευτικής ιππασίας. Στην Ελλάδα θεραπευτικά προγράμματα με το άλογο άρχισαν με πρωτοβουλία της Aideen Lewis το 1983, στον Ιππικό Όμιλο Βαρυμπόμπης, όμως οι συνθήκες δεν ήταν τότε οι πλέον κατάλληλες.
Έκτοτε έγιναν πολλές προσπάθειες για να τεθεί η θεραπευτική ιππασία σε μια επιστημονική βάση με πιο σημαντικό σταθμό το 2005, χρονιά ορόσημο για τα ελληνικά δεδομένα, καθώς ιδρύεται ο «Πανελλήνιος Σύλλογος Ιπποθεραπευτών και Εκπαιδευτών Θεραπευτικής Ιππασίας» (ΠΑΣΙΕΘΙ) και η «Επιστημονική Εταιρία Θεραπευτικής Ιππασίας και Ιπποθεραπείας Ελλάδος (ΕΕΘΙΙΕ)». Τότε η θεραπευτική ιππασία ξεφεύγει πια από τα πλαίσια του εθελοντισμού και εφαρμόζεται μόνον από εξειδικευμένους θεραπευτές (φυσικοθεραπευτές, εργοθεραπευτές, λογοθεραπευτές, ψυχολόγους).
Επίσης εκείνη την περίοδο δημιουργήθηκε και το πλαίσιο της ανάπτυξης της ιπποθεραπείας, που μέχρι τότε ασκούνταν από πολύ λίγους, και η οποία συνίσταται στη μεταφορά μιας φυσικοθεραπευτικής ή εργοθεραπευτικής συνεδρίας πάνω στη ράχη του αλόγου, όπου θεραπευτές και πάσχοντες εκμεταλλεύονται και αξιοποιούν τα πολλαπλά οφέλη που δίνουν αφενός η κίνηση του αλόγου, αφετέρου η επαφή του ασθενούς με το άλογο ως οντότητα, και τέλος ο χώρος στον οποίο διεξάγονται οι θεραπευτικές συνεδρίες.
Πώς λειτουργεί η Θεραπευτική Ιππασία και η Ιπποθεραπεία
Α. Το άλογο
Η τρισδιάστατη κίνηση που παράγει το άλογο κατά τη βάδιση μεταφέρεται μέσω του νωτιαίου μυελού στον εγκέφαλο του αναβάτη, δίνοντάς του ένα πρότυπο κίνησης το οποίο είναι ανάλογο με το πρότυπο κίνησης της ανθρώπινης βάδισης. Δηλαδή, όταν το άλογο περπατά, μιμείται τον ανθρώπινο βηματισμό, μεταφέροντας στον κορμό του ιππέα του την ίδια ακριβώς κίνηση που μεταδίδουν τα πόδια στους ανθρώπους που έχουν φυσιολογική κίνηση. Με αυτόν τον τρόπο αναπτύσσονται αυτόματοι μηχανισμοί αναπροσαρμογής της στάσης του σώματος οι οποίοι αποτελούν το υπόβαθρο για κάθε κινητική και όχι μόνο δραστηριότητα. Οι μηχανισμοί αυτοί είναι οι αντιδράσεις προσανατολισμού και οι ισορροπητικές αντιδράσεις.
Παράλληλα, το κάθισμα στη ράχη του αλόγου βοηθά στη διατήρηση του εύρους κίνησης των αρθρώσεων των ισχίων. Όπως είναι γνωστό, ο αυξημένος μυϊκός τόνος οδηγεί αφενός σε βράχυνση του μυός και αφετέρου σε παραμόρφωση της άρθρωσης. Με τη συστηματική ιπποθεραπευτική παρέμβαση πετυχαίνουμε την αύξηση του εύρους κίνησης της άρθρωσης, με τη μείωση της σπαστικότητας και τη χαλάρωση του μυϊκού συστήματος και διατηρούμε τις αρθρώσεις σε καλή κατάσταση.
Β. Ο χώρος
Ο σημαντικότερος παράγοντας που διαφοροποιεί την ιπποθεραπεία από τις άλλες θεραπείες είναι ο χώρος όπου διεξάγονται οι συνεδρίες, ένας χώρος πολυαισθητηριακός. Είναι γνωστό ότι η ενεργητική αλληλεπίδραση με το περιβάλλον είναι απαραίτητη προκειμένου να μπορέσει ένας άνθρωπος να εξάγει και να αφομοιώσει τις απαραίτητες πληροφορίες για το περιβάλλον. Από μελέτες που έχουν γίνει διαπιστώνεται ότι η φύση του περιβάλλοντος (δομή, χωροταξία, δυνατότητες για κοινωνική επαφή, σωματική δραστηριότητα και άσκηση) επηρεάζουν ουσιαστικά την οργάνωση του κεντρικού νευρικού συστήματος.
Γ. Ο εγκέφαλος
Τα τελευταία χρόνια πολλοί επιστήμονες μελετούν την πλαστικότητα του εγκεφάλου, την ικανότητά του δηλαδή να τροποποιείται τόσο μορφολογικά, όσο και λειτουργικά, ως απάντηση σε αλλαγές στο περιβάλλον, εντός του οποίου καλείται να αλληλεπιδράσει. Κορυφαία φυσιογνωμία στο χώρο των μελετών αυτού του τύπου είναι ο Δρ Greenough, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Ιλινόις. Πρόσφατες έρευνες των νευροεπιστημόνων απέδειξαν ότι ο βασικότερος παράγοντας που καθορίζει την εγκεφαλική οργάνωση και τις νέες εσωτερικές διασυνδέσεις του εγκεφάλου, είναι το σύνθετο περιβάλλον (με άλλα λόγια ένα περιβάλλον με πολλά παιχνίδια και δραστηριότητες, πολύ πλουσιότερο σε ερεθίσματα από το συνηθισμένο περιβάλλον).
Δ. Η σχέση
Πολλοί είναι οι μελετητές που έχουν αναφερθεί στη σχέση που αναπτύσσεται μεταξύ του ασθενούς και του αλόγου, η οποία περιγράφεται άλλοτε ως σχέση εμπιστοσύνης και άλλοτε ως σχέση αλληλοσεβασμού και αγάπης. Το σημαντικό είναι ότι το άλογο ως οντότητα, αποτελεί κίνητρο για να επικοινωνήσει ο ασθενής μαζί του τόσο νοητικά όσο και σωματικά. Οι ιπποθεραπευτές εκμεταλλεύονται και αξιοποιούν αυτήν ακριβώς τη διάθεση των ασθενών για επικοινωνία, έτσι ώστε να αποκομίσουν οφέλη, τα οποία θα βελτιώσουν την ποιότητα της ζωής τού εκάστοτε ασθενούς.
Σε ποιες περιπτώσεις ωφελεί η Θεραπευτική Ιππασία
Η θεραπευτική ιππασία έχει τη δυνατότητα να ωφελήσει όσους πάσχουν από:
- Εγκεφαλική παράλυση
- Σύνδρομο Down
- Σκλήρυνση κατά πλάκας
- Αυτισμό, νοητική στέρηση, μαθησιακές δυσκολίες, προβλήματα συμπεριφοράς, διαταραχές του λόγου, ψυχικές διαταραχές, δυσλεξία, υπερκινητικότητα.
- Παραπληγία, ημιπληγία
- Κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις, κακώσεις νωτιαίου μυελού, απουσία άκρων,
- Προβλήματα όρασης, ακοής
- Μυασθένειες κ.ά.
Τα οφέλη της θεραπευτικής ιππασίας κατατάσσονται σε σωματικά, νοητικά-αισθητηριακά και ψυχολογικά.
Τα σωματικά περιλαμβάνουν:
- την αύξηση της συμμετρίας,
- τη βελτίωση της ισορροπίας, της στάσης και του ελέγχου του κεφαλιού,
- τη μείωση της σπαστικότητας,
- την αύξηση του εύρους της κίνησης,
- τη βελτίωση του συντονισμού,
- τη βελτίωση της κινητικότητας, κλπ.
Τα νοητικά-αισθητηριακά περιλαμβάνουν:
- την αύξηση της προσοχής,
- την αύξηση της οπτικοκινητικής αντίληψης,
- τη βελτίωση της αντίληψης του σώματος,
- την αύξηση της κατευθυντηκότητας κλπ.
Τα ψυχολογικά οφέλη περιλαμβάνουν:
- τη βελτίωση της δραστηριοποίησης,
- την εγρήγορση,
- τη βελτίωση της κοινωνικοποίησης,
- την βελτίωση της αυτοπεποίθησης κλπ.
Κλείνοντας την εισαγωγική μας αυτή γνωριμία με τη θεραπευτική ιππασία και την ιπποθεραπεία, θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε θερμά για το πληροφοριακό υλικό το Νίκο Πολύζο, φυσικοθεραπευτή, ιπποθεραπευτή, εκπαιδευτή θεραπευτικής ιππασίας, και αντιπρόεδρο του ΠΑ.Σ.Ι.Ε.Θ.Ι., τον οποίο συναντήσαμε στη Βαρυμπόμπη στις εγκαταστάσεις του ΙΟΒ (Ιππικός Όμιλος Βαρυμπόμπης), όπου από τη 10ετία του 1980 διεξάγονται και συνεδρίες θεραπευτικής ιππασίας.
