Ταξιδεύουμε εναλλακτικά σε μέρη όχι τόσο γνωστά, προς τα βορειοδυτικά σύνορα της χώρας μας, εκεί που η ομορφιά της φύσης έχει μείνει ανέγγιχτη και τα περισσότερα χωριά περιμένουν τις γιορτές για να ηχήσουν στους δρόμους τους φωνές...
Ένας σύντομος γεωγραφικός προσδιορισμός...
Ο δήμος Άνω Πωγωνίου βρίσκεται στα βορειοδυτικά του νομού Ιωαννίνων και αποτελείται από 9 ξεχωριστά τοπικά διαμερίσματα. Γύρω από την έδρα του, το Κεφαλόβρυσο, βρίσκονται και τα υπόλοιπα χωριά: ο Άγιος Κοσμάς, το Βασιλικό, το Ωραιόκαστρο, ο Παλαιόπυργος, ο Κακόλακκος, η Μερόπη, η Κάτω Μερόπη και η Ρουψιά. Στα δυτικά και βορειοδυτικά η Αλβανία, στα βορειανατολικά τα χωριά της Κόνιτσας και του Ζαγορίου και νότια ο νομός Θεσπρωτίας. Το Πωγώνι περικλείεται από τα βουνά Νεμέρτσικα στα βόρεια, Τσαμαντά στα νότια, Κασιδιάρη στα ανατολικά και Μακρύκαμπο στα δυτικά.
"Χιόνια στο καμπαναριό..."
Και φύγαμε για το ταξίδι μας...
Ξεκινάμε Παρασκευή μεσημεράκι από την Αθήνα και, μετά από ένα αρκετά μεγάλο ταξίδι (503 χλμ.), φτάνουμε νωρίς το βραδάκι στο Δελβινάκι, όπου και θα είναι η έδρα μας για το διήμερο. Εμάς μας πήρε περίπου 7 ώρες, αλλά η διάρκεια του ταξιδιού εξαρτάται πολύ από την εμπειρία του οδηγού και την κίνηση που θα συναντήσει. Βρίσκουμε εύκολα το δημοτικό ξενώνα στην κεντρική πλατεία, όπου μας καλωσορίζει η συμπαθέστατη Σοφία, και, αφού αφήνουμε τα πράγματά μας στο δωμάτιό μας, κατεβαίνουμε στο υπόγειο να τσιμπήσουμε το κατιτίς μας. Νοστιμότατο φαγητό σε τιμές που δεν υπάρχουν στο χάρτη της Αθήνας...
Δελβινάκι, Ναός Κοιμήσεως της Θεοτόκου.
Εξόρμηση Σαββάτου...
Το Σάββατο το πρωί πεταγόμαστε από τα κρεβάτια μας σαν τους τρελούς ένεκα του κεντρικού ρολογιού του χωριού, που βρίσκεται ακριβώς δίπλα από το παράθυρό μας. Βάλθηκε να μας θυμίσει ότι η ώρα είναι 9 και πρέπει να αδράξουμε τη μέρα... όπως και κάνουμε! Πρώτη στάση στο φούρνο του χωριού για τα απαραίτητα εφόδια –ξέρετε τι είναι να ξεκινάτε τη μέρα σας με τυρόπιτα που έχει ψηθεί σε φούρνο με ξύλα; Κάνουμε μια μικρή βόλτα στο χωριό και ξεκινάμε για Κεφαλόβρυσο, όπου και θα συναντήσουμε τους ξεναγούς μας. Περνάμε από ένα γραφικότατο χωριό, τη Βήσσανη, και φτάνουμε σε μια διασταύρωση χωρίς πινακίδες! Και τώρα τι; Κοιταζόμαστε με βλέμμα γεμάτο απορία και, πριν αποφασίσουμε να σταματήσουμε για να ψάξουμε τα τεφτέρια μας μήπως και βγάλουμε άκρη, να σου τον εμφανίζεται ωσάν από μηχανής θεός ένα βοσκός και μας δείχνει το σωστό δρόμο! Άγιε Κοσμά, σου ερχόμαστε! (Σημείωση: Στη διασταύρωση αυτή πάρτε τον αριστερό δρόμο, εάν προορισμός σας είναι το Κεφαλόβρυσο!) Περνάμε και το Ωραιόκαστρο και φτάνουμε στο Κεφαλόβρυσο που κάηκε το 1943 από τους Γερμανούς αλλά οι κάτοικοί του το ξαναέχτισαν και σήμερα είναι γεμάτο από ζωή. Εδώ έχουμε ραντεβού στον πλάτανο του χωριού με το Χάρη Μεντή και το Αλέξη Πότση, δύο νέους ανθρώπους που θα μας βοηθήσουν να γνωρίσουμε την περιοχή όπου γεννήθηκαν και μεγάλωσαν.
Η πανέμορφη εκκλησία των Εισοδίων της Θεοτόκου στη Ρουψιά.
Μαθαίνουμε ότι είναι περίοδος κυνηγιού και τα λιγοστά καταλύματα της περιοχής είναι γεμάτα. Ξεκινάμε από το χωριό Ρουψιά, όπου δεσπόζει η πανέμορφη εκκλησία των Εισοδίων της Θεοτόκου με το ξυλόγλυπτο τέμπλο της. Κατά την επιστροφή μας προς τον κεντρικό δρόμο βρίσκουμε στο δρόμο μας ένα κοπάδι από μικρά γουρουνάκια... Σταματάμε το αυτοκίνητο και προσεκτικά προσεκτικά βγαίνουμε όλοι έξω και αρχίζουμε να τα απαθανατίζουμε: Aπίστευτο θέαμα. Συνεχίζουμε προς το Ωραιόκαστρο που είναι χτισμένο κοντά στις πηγές Γκλάβας, από τις οποίες σχηματίζεται ο ποταμός Γορμός, ένας από τους κύριους παραπόταμους του Καλαμά.
Μια καταπράσινη διαδρομή οδηγεί στις πηγές Γκλάβας, όπου σχηματίζεται καταρράκτης (θέση Δέση).
Στην είσοδο του χωριού βρίσκεται ο ωραιότατος ναός του Αγίου Αθανασίου και λίγο πιο κάτω το πανέμορφο δίτοξο πέτρινο τοξωτό κατωγέφυρο Ωραιοκάστρου, που, σύμφωνα με πληροφορίες, χτίστηκε το 1889 και εξυπηρετούσε κυρίως την επικοινωνία πέντε χωριών (Δελβινάκι – Δολό – Άγιο Κοσμά – Βήσσανη – Ωραιό- καστρο) με Βασιλικό – Γεροπλάτανο – Κεφαλόβρυσο – Κόνιτσα. Κοντά στο χωριό βρίσκεται και ένας καταρράκτης στη θέση Δέση. Ο Αλέξης και ο Χάρης μας διηγούνται ιστορίες από καλοκαίρια που έχουν περάσει εδώ κάνοντας βουτιές στα καθαρά νερά και εμείς τους ακολουθούμε με τη φαντασία μας...
Επιστρέφοντας στο κεντρικό δρόμο, βρισκόμαστε μπροστά στο κτίριο με την επιγραφή «Μεταλλουργική Βιομηχανία Ηπείρου Α.Ε.» και μαθαίνουμε ότι πρόκειται για ένα υψηλής τεχνολογίας μεταλλουργικό εργοστάσιο που λειτουργεί από το 1979 και δίνει δουλειά σε πολλούς από τους κατοίκους της περιοχής. Εδώ κατασκευάζονται και τα ευρωκέρματα.
Συνεχίζουμε την περιήγησή μας στην περιοχή προς τα ΒΔ του δήμου βρίσκοντας πρώτα στο δρόμο μας την Κάτω Μερόπη (Φραστανά είναι η παλιά ονομασία του χωριού), ένα χωριό που σήμερα, δυστυχώς, μοιάζει παντελώς ερειπωμένο. Πανέμορφα πέτρινα σπίτια διασκορπισμένα σε μια απότομη πλαγιά σε υψόμετρο 750 μ. «Αυτό είναι το πατρικό της μητέρας μου» μας λέει ο Χάρης και δείχνει προς ένα περήφανο πέτρινο αρχοντικό ερειπωμένο από τα χρόνια και τους ανθρώπους του... Εκεί συναντάμε πάνω στο δρόμο το τυροκομείο του κου Μήτσου Πορίκη, από το οποίο προμηθεύεται η περιοχή τυροκομικά. Το βλέμμα μου τραβάει ο «Δεκαπεντάλογος της φέτας», που είναι αναρτημένος στον τοίχο και ιδιαίτερα η τελευταία σημείωση που αναφέρει ότι «απαγορεύεται, με αγορανομική διάταξη, το τυρί στην ελληνική χωριάτικη σαλάτα να είναι άλλο εκτός από φέτα», σύμφωνα με την Εθνική Επιτροπή Γάλακτος!!! Είναι συγκλονιστικό το τι μαθαίνει κανείς εκεί που δεν το περιμένει...
Λίγο έξω από την Κάτω Μερόπη στο δρόμο προς Παλαιόπυργο, βλέπουμε τις πινακίδες που δείχνουν προς τα αριστερά σε ένα χωματόδρομο για το Ναό Κοίμησης της Θεοτόκου και τη Μονή Αγίου Ιωάννου. Ο δρόμος είναι αρκετά τραχύς και δε μας βγάζει πολύ μακριά, οπότε αναγκαζόμαστε να τραπούμε εις φυγήν!
Το πέτρινο τοξωτό γεφύρι Γκρέτση του Παλαιόπυργου είναι πραγματικό στολίδι στην περιοχή.
Παλαιόπυργος: Στάση για λίγο νεράκι, επιτέλους, στο εστιατόριο της κας Μαριάννας που κατάγεται από τη Θεσσαλονίκη και ζει τα τελευταία χρόνια εδώ με τον άντρα της μόνιμα. Από εδώ αξίζει να ακολουθήσετε τη διαδρομή προς το πέτρινο τοξωτό γεφύρι Γκρέτση, τους 2 νερόμυλους και τη νεροτριβή, τα οποία έχουν χαρακτηριστεί ως ιστορικά διατηρητέα μνημεία. Ιδανικό θα είναι να πάτε με τη συνοδεία κάποιου ντόπιου, καθώς η πρόσβαση δεν είναι η πλέον εύκολη. Επισκεπτόμαστε το πολιτιστικό κέντρο Μερόπης που στεγάζετε στο πρώην Δημοτικό Σχολείο Μερόπης – Παλαιόπυργου και πρόσφατα χαρακτηρίστηκε ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο από την ΣΤ’ Εφορεία Νεωτέρων Μνημείων. Για να μπορέσετε να το κάνετε κι εσείς θα πρέπει να αναζητήσετε τα κλειδιά στο κεντρικό καφενείο. Το χωριό αμφιθεατρικά χτισμένο σε υψόμετρο 900 μ. προσφέρει πανοραμική θέα στη γύρω περιοχή.
Ατενίζοντας το φαράγγι του Κουβαρά δίπλα στο Δολό.
Επόμενο χωριό ο Κακόλακκος, που βρίσκεται στους πρόποδες του βουνού Νεμέρτσικα, προς τα βόρεια του Πωγωνίου. Εδώ ήταν και το κέντρο διοίκησης του οπλαρχηγού Μάρκου Μπότσαρη από το 1814 – 1820. Βγαίνοντας λίγο από τα όρια του Άνω Πωγωνίου και συνεπαρμένοι από τη φύση συνεχίζουμε προς Δολό, ένα πανέμορφο γραφικό χωριό, όπου λειτουργεί και ένα αγροτουριστικό συγκρότημα, και φτάνουμε μέχρι τη συνοριακή Πωγωνιανή.
Πάνω στο δρόμο ένα σωστό κομψοτέχνημα που εκτελεί χρέη πινακίδας μας ενημερώνει ότι φτάσαμε στο γραφικό Δολό.
Εκεί συναντάμε τον κο Σταύρο Παπαδόπουλο, συνταξιούχο, που γύρισε στον τόπο καταγωγής του και μας έκανε μια άκρως ενδιαφέρουσα ξενάγηση στο λαογραφικό μουσείο του χωριού.
Λαογραφικό Μουσείο της Πωγωνιανής.
Έχει αρχίσει να νυχτώνει και είναι καιρός να αναζητήσουμε τις ντόπιες γεύσεις του Πωγωνίου. Οι ειδήμονες της περιοχής που μας ξεναγούν όλη μέρα προτείνουν να πάμε στο Σωκράτη, στον Άγιο Κοσμά, για προβατίνα και δεν μπορούμε παρά να ακολουθήσουμε τη συμβουλή τους: Είχαν πράγματι απόλυτο δίκιο!
Παραδοσιακές Νοστιμιές:
ΠIΤΕΣ: Κασιόπιτα, κουρκουτόπιτα, τσουκνιδόπιτα, χορτόπιτα, τυρόπιτα, μπατσαριά, κρεατόπιτα, κοτόπιτα
ΚΡEΑΣ: Αγριογούρουνο, πρόβειο γιαχνί, γίδα βραστή, αρνί, κατσίκι γάστρας.
ΤΥΡΙA: Σιλοτύρι, κεφαλογραβιέρα, κεφαλοτύρι, φέτα, μυζήθρα, βούτυρο.
ΠΟΤA: Τσίπουρο, κρασί, τσάι του βουνού.
HIGHLIGHT: Χειροποίητος τραχανάς
Και την Κυριακή...
Την επόμενη μέρα επισκεπτόμαστε τον παραδοσιακό ξενώνα Παιώνια, όπου ο ντόπιος ιδιοκτήτης Μενέλαος Βίλλης μας υποδέχεται και μας εξηγεί με πόσο μεράκι έφτιαξε αυτό το πραγματικό στολίδι για το Δελβινάκι. Αποφασίζουμε να περάσουμε λίγη ώρα ακόμα στον Άγιο Κοσμά, να περπατήσουμε στα πλακόστρωτα δρομάκια και να επισκεφτούμε τον ιερό θαυματουργό ναό του Αγίου Νικολάου, όπου παλαιότερα συνήθιζαν να μεταφέρουν σιδηροδέσμιους τους ψυχικά άρρωστους για να γίνουν καλά.
Επόμενος σταθμός μας είναι το Βασιλικό, στο οποίο βρίσκεται το πατρικό σπίτι του πατριάρχη Αθηναγόρα και έχει ίσως την πιο όμορφη πλατεία από τα χωριά που έχουμε επισκεφτεί αυτές τις μέρες. Η υπόλοιπη μέρα περνάει με πεζοπορία στα μονοπάτια της περιοχής και ούτε που καταλαβαίνουμε πότε έρχεται η ώρα της επιστροφής...
Οι εικόνες που μας έμειναν; Ανεξάντλητη και ανεκμετάλλευτη φύση, άνθρωποι φιλόξενοι με αγάπη για τον τόπο τους που προσπαθούν να πάνε κόντρα στο κύμα και να συνεχίσουν να ζουν στην επαρχία.
Ευχαριστούμε πολύ τους Χάρη Μεντή και Αλέξη Πότση για την πολύτιμη βοήθειά τους.
Κείμενο & Φωτογραφίες: Ράνια Μάργαρη & Νίκος Γρίβας
