Απόκριες και Καθαρά Δευτέρα στα Γιάννενα

Κείμενο & Φωτογραφίες: Ιωάννα Παραβάλου

Πώς θα πάτε: 
Με δικό σας αυτοκίνητο. Αθήνα - Ιωάννινα: 447 χλμ.
Με λεωφορεία του ΚΤΕΛ.


Η πρωτεύουσα και το καμάρι της Ηπείρου!

Μοιάζει η πόλη να συνδυάζει σχεδόν τα πάντα: Απλόχερη φυσική ομορφιά την περιβάλλει, μια γαλήνια λίμνη την πριμοδοτεί με την ιδιαίτερη γοητεία της, ενώ στο κάστρο της οι θρύλοι και οι παραδόσεις γίνονται ψίθυροι που σε μεταφέρουν σε χρόνια μακρινά... Ωστόσο, τα Γιάννενα είναι ταυτόχρονα και μια πόλη ζωντανή, σύγχρονη, μοντέρνα.  Απαγκιάζει σε υψόμετρο 500 μ. ανάμεσα στις δασωμένες πλαγιές του όρους Μιτσικέλι και τις όχθες της λίμνης Παμβώτιδας.

Το καινούριο κομμάτι της αποκαλύπτει μια σύγχρονη μεγαλούπολη. Περπατώντας στις γειτονιές της, σίγουρα θα ανακαλύψουμε παλιά αρχοντικά, χτισμένα με την παραδοσιακή αρχιτεκτονική του τόπου. Κατηφορίζουμε προς το Κάστρο, δίπλα στη λίμνη. Μια βόλτα στους πεζόδρομους της αγοράς θα μας φέρει σε επαφή με τα γιαννιώτικα εργαστήρια αργυροχρυσοχοΐας, για τα οποία φημίζεται η πόλη. Στις ταβέρνες με θέα τη λίμνη θα δοκιμάσουμε τις παραδοσιακές γεύσεις του τόπου. Αναμφίβολα, θα μπούμε στον πειρασμό να δοκιμάσουμε τα σιροπιαστά γλυκά για τα οποία φημίζεται η πόλη. 

Χορός, τραγούδι και «Τζαμάλες»!

Οι «Τζαμάλες» είναι μια καλή ευκαιρία για τους κατοίκους του τόπου να συναντηθούν, να γλεντήσουν παρέα, να γελάσουν και να χορέψουν. Για τους επισκέπτες της πόλης είναι, εκτός από διασκέδαση, και μια καλή ευκαιρία να γνωρίσουν τις γειτονιές των Ιωαννίνων. Εάν έρθουμε στα Ιωάννινα το τριήμερο της Καθαρής Δευτέρας, θα ζήσουμε στο ρυθμό που γιορτάζει η πόλη, με χορούς και τραγούδια γύρω από μεγάλες φωτιές, τις «Τζαμάλες», όπως τις αποκαλούν. Ένα έθιμο παλιό, μα όχι ξεχασμένο, που αναβιώνει κάθε χρόνο με την ίδια ένταση και τη συμμετοχή ντόπιων και ξένων. Την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς, πριν την Καθαρή Δευτέρα, οι δρόμοι των Ιωαννίνων γεμίζουν από μασκαράδες αλλά και πλήθος κόσμου που παρακολουθεί ή συμμετέχει στα δρώμενα.

Στις πλατείες και στα μεγάλα σταυροδρόμια στις γειτονιές της πόλης συγκεντρώνονται μεγάλες στοίβες από ξύλα για να ανάψουν οι φωτιές. Άλλοτε, για να μαζευτούν τα ξύλα για τις «Τζαμάλες», τα παιδιά της κάθε γειτονιάς τα έκλεβαν από όπου μπορούσαν. Σήμερα, τα ξύλα και το κρασί τα παρέχει ο δήμος. Γύρω τους στήνεται το αποκριάτικο γλέντι με τραγούδια παραδοσιακά και χορούς σε μία, δύο ή και τρεις σειρές. Σερπαντίνες και χαρτοπόλεμος στον αέρα και τα πειράγματα μεταξύ των μεταμφιεσμένων καλά κρατούν...

Τα κεράσματα με τσίπουρα δίνουν και παίρνουν, σουβλάκια και λουκάνικα ψήνονται επιτόπου και η μυρωδιά από τις ψησταριές σπάει τη μύτη. Δίπλα στη μεγάλη φωτιά, ανάβει μια μικρότερη, πάνω στην οποία, αφήνεται να βράσει παραδοσιακή φασολάδα σε μεγάλα καζάνια, για να προσφερθεί, όταν είναι έτοιμη, στον κόσμο. Το κρασί (καλής ποιότητας) ρέει άφθονο. Οι νοικοκυρές φτιάχνουν χειροποίητες τυρόπιτες, λαχανόπιτες, κρεατόπιτες για να κεράσουν τον κόσμο.
Σε καροτσάκια στο δρόμο ετοιμάζονται και οι λαχταριστοί λουκουμάδες με μπόλικο μέλι και καρύδι τριμμένο, που συνηθίζονται αυτές τις ημέρες. Στους υπαίθριους πάγκους θα βρούμε ακόμη χαλβά, παστέλια, λουκούμια και πολλά άλλα... Δεν ξεχνάμε, βέβαια, ότι οι Γιαννιώτες φημίζονται για τα σιροπιαστά γλυκά τους (κανταΐφια, μπακλαβάδες, σαραγλί, γαλακτομπούρεκο, σάμαλι κ.ά.), τα οποία δε γίνεται να σε αφήσουν... ασυγκίνητο.
Οι εκδηλώσεις του καρναβαλιού κορυφώνονται στην κεντρική πλατεία των Ιωαννίνων, όπου στήνεται και το περίφημο γαϊτανάκι. Φωτιές («Τζαμάλες») στήνονται με τη φροντίδα των αντίστοιχων πολιτιστικών συλλόγων στα Λακκώματα (στην πλατεία Ειρήνης), στη Λούτσα, στην πλατεία Σαπουντζάκη, στον Πλάτανο, στο κάστρο, στην Καραβατιά, στου Αλλάχ (στην πλατεία) και αλλού...
Όλο το βράδυ της Κυριακής οι φούρνοι ψήνουν τις τραγανές λαγάνες για να προμηθεύσουν τον κόσμο που τριγυρίζει από φωτιά σε φωτιά. Την Καθαρή Δευτέρα υπάρχουν αρκετά δρώμενα που έχουν σχέση με την καλή σοδειά (μίμηση οργώματος και σποράς). Οι μεταμφιεσμένοι φορούν μάσκες, ενσαρκώνοντας τα πνεύματα της βλάστησης και της ανθοφορίας, που φέρνει ο ερχομός της άνοιξης. Καιρός, όμως, να απολαύσουμε πεντανόστιμους σαρακοστιανούς μεζέδες με φρεσκοψημένη λαγάνα και τσιπουράκι δίπλα στα νερά της λίμνης των Ιωαννίνων... Δε θέλουμε τίποτα περισσότερο!

Τα Ιωάννινα, Γιάννενα
ή Γιάννινα (για τους ντόπιους) ξεδιπλώνουν τη γοητεία τους στην «καρδιά» της Ηπείρου και μας μαγεύουν!

Στα χρόνια τα παλιά...

Ας δούμε, όμως, τι γινόταν σε άλλες εποχές, όχι και τόσο μακρινές, όπως τις θυμούνται οι παλαιότεροι...
Στα παλιά χρόνια, την Τσικνοπέμπτη οι νοικοκυρές ετοίμαζαν από το πρωί ντολμάδες, κεφτεδάκια, διάφορες πίτες και φυσικά γιαννιώτικα γλυκά (μπακλαβά, κανταΐφι, κλωστά, σαραγλί κ.ά.). Παρέες μασκαράδων επισκέπτονταν τα σπίτια συγγενών και φίλων, τραγουδούσαν και χόρευαν, χωρίς να φανερώνουν τα πρόσωπά τους. Φυσικά, η νοικοκυρά τούς κερνούσε από τα φαγητά και τα γλυκά που είχε ετοιμάσει. Στους δρόμους τα πειράγματα ανάμεσα στις παρέες έδιναν κι έπαιρναν. Μεταξύ τους αντάλλασσαν και κάποιο στιχοπλάκι (στιχάκι) περιπαικτικό. Άλλοτε, αυτή την ημέρα υπήρχε η συνήθεια οι πιο ευκατάστατοι μάστορες να φέρνουν στο σπίτι τα βιολιά και να καλούν όλους τους υπαλλήλους τους στο σπίτι για γλέντι τρικούβερτο.
Φυσικά, αυτή την ημέρα σε κάθε σπίτι μαζεύονταν συγγενείς και φίλοι για να γλεντήσουν, να πιουν και να χορέψουν ως το πρωί. Οι καλεσμένοι έφερναν δώρα στην οικοδέσποινα για να βοηθήσουν το τραπέζι, φαγητά ή γλυκά που ετοίμαζαν σπίτι τους.
 Την πρώτη Κυριακή της Αποκριάς, την Κυριακή της Κρεοφάγου, οι νοικοκυρές έφτιαχναν κρεατόπιτες, κοτόπιτες, ντολμαδάκια, κεφτέδες για τους δικούς τους αλλά και τους μασκαράδες που επισκέπτονταν το σπίτι τους από νωρίς το απόγευμα μέχρι αργά το βράδυ.
Την Κυριακή της Τυροφάγου ή Τυρινή στα σπίτια έπηζαν γιαούρτι σακούλας, έφτιαχναν γαλατόπιτες, τυρόπιτες και περίμεναν το βράδυ για να γιορτάσουν με τους φίλους τους ή τους συγγενείς, κυρίως όμως για να βγουν στις γειτονιές όπου άναβαν οι φωτιές (οι «Τζαμάλες») και γύρω τους στηνόταν τρελό γλέντι, με παραδοσιακούς χορούς και τραγούδια ηπειρώτικα αλλά και από όλη την Ελλάδα. Πολύ καιρό πριν αρχίσει το Τριώδιο, τα παιδιά έφτιαχναν πρόγραμμα πώς θα μαζέψουν τα περισσότερα ξύλα για τη φωτιά της γειτονιάς τους. Προγραμμάτιζαν από πού θα κλέψουν ξύλα, έβρισκαν κρυψώνες για να μην τους τα πάρουν άλλοι, μέχρι τη μεγάλη βραδιά. Το βράδυ της τελευταίας Κυριακής της Αποκριάς σε κάθε γειτονιά των Ιωαννίνων άναβε μια μεγάλη φωτιά και γύρω της στηνόταν το γλέντι. Το χορό άνοιγε κάποιος γεροντότερος μερακλής ή κάποια μεσόκοπη γυναίκα που χόρευε καλά, ήξερε πολλά τραγούδια και είχε αντοχές. Κάθε στίχο του τραγουδιού τον έλεγε πρώτα αυτός που έσερνε το χορό και μετά τον επαναλάμβαναν οι υπόλοιποι. Κάποιοι φρόντιζαν να κρατούν τη φωτιά καλά αναμμένη. Οι νοικοκυρές αναλάμβαναν να προσφέρουν στον κόσμο φαγητά και γλυκά, φτιαγμένα με την τέχνη και το μεράκι τους.
Οι μασκαρεμένοι πήγαιναν βόλτα και στις άλλες γειτονιές που είχαν τις φωτιές τους, περνούσαν μια βόλτα από φιλικά σπίτια ή τα κέντρα που ήταν ανοιχτά και έριχναν κανένα χορό ή πείραζαν τους παρευρισκόμενους. Όταν άναβε για καλά το κέφι γύρω από τις φωτιές, γινόταν και το παιχνίδι της χάψας, που ήταν ένα αβγό βρασμένο σφιχτό, δεμένο με προσοχή από μια κλωστή και κάποιος την κουνούσε στον αέρα επιδέξια. Κερδισμένος ήταν αυτός που θα κατάφερνε να βάλει τη χάψα στο στόμα του.
Συνηθισμένα ήταν και τα γιαουρτώματα.

Το Κάστρο των Ιωαννίνων

Αξίζει να δούμε στα Ιωάννινα:

• Το Τζαμί του Ασλάν Πασά στο Κάστρο.

• Τα κέρινα ομοιώματα στο Μουσείο του Παύλου Βρέλλη.

• Το Σπήλαιο Περάματος με σταλακτίτες και σταλαγμίτες.

• Το Αρχαιολογικό, το Βυζαντινό και το Δημοτικό Μουσείο.

• Στο Νησί των Ιωαννίνων, το σπίτι του Αλή Πασά και τις μονές.

• Την πόλη μέσα στο κάστρο.

• Τα μαγαζιά με τους τεχνίτες αργυροχρυσοχοΐας στην αγορά.

• Το χωριό Λιγκιάδες με φανταστική θέα στη λίμνη των Ιωαννίνων.

• Το Σιράκο, τους Καλαρίτες και τη Μονή Κηπίνας στα Τζουμέρκα.

• Το αρχοντικό Μέτσοβο.

• Τα χωριά του Ζαγορίου (Αρίστη, Κήποι, Κουκούλι, Μεγάλο και Μικρό Πάπιγκο). 
• Το γεφύρι της Πλάκας στον Άραχθο.

• Το αρχαίο θέατρο της Δωδώνης.

• Τη γραφική Ζίτσα για να αγοράσουμε κρασιά.